Pawòl di Kentry Jn Pierre
… Kisa ki kwéyòl? San favè, san pèwèz, san fè wòl, mwen ka di, kwéyòl sé tout sa nou kwé(é) kon an pèp, pa wézon di diféwans kiltiwèl, sosyal, biolojik épi lòt diféwans ant nou ki sòti Afwik, Léwop, Azi (Asia), Lanméwik épi isi menm, èk fè kabann nou asou ti lil sala nou ka kwiyé Sentlisi.
… Sé sa ki kwéyòl: Tout sa ki nèf ki sòti adan lilyon sé diféwan pèp la épi sé diféwan kilti a. Sa ki fè ki, kwéyòl pa annèk bagay an tan lontan. Kwéyòl sé bagay nou, jòdijou. Kwéyòl sé bagay nèf ki nou ka ofè latè-a. Sé pou wézon sala, pitèt apa di Rasta ki ka apiyé tout bagay asou Afwik, Sentlisyen ka wè kò yo kon an pèp ki ni an lo adan an kilti ki véwitabman kwéyòl; an kilti ki ka ba yo yon idantité ki kon jéjanm. Ou pa sa fè lèwè épi gou jéjanm, mé lè ou gadé chous plan-an, i pa ka désann an tè-a kon chous pòwyé; i pa ka désann fon, mé i ka simen anba tè-a épi ou ka wè wichton ka pousé toupatou. Chak sé wichton sala ka wépwézanté yonn sé was-la ki ka fè sonm pèp péyi-a. Sé pou wézon sala désandan Afwitjen, Endyen, Léwopyen, Kawayib, Méwitjen épi lòt Sentlisyen pa ni pyès pwoblenm épi lidé Jounen Kwéyòl la. Jounen Kwéyòl sé sa yo tout, épi yo tout ka patisipé épi sélébwé.
Yo ka sélébwé lanng kwéyòl-la. Yo ka sélébwé litéwati ki nèf kon kwik-kwak, tim-tim, pawòl gwan moun, blag, chanté twadisyonèl. Yo ka sélébwé mannyè pèp-la konnèt twavay ansanm an koudmen épi jan jouné. Yo ka sélébwé tèknoloji kwéyòl kon panyen, chòdyè, tèson, nas, balyé latannyé, chèbon, kannòt. Yo ka sélébwé wimèd épi dòktè wazyé nou, fanm chay nou, moun ki ni don-an pou pansé épi pou wè. Yo ka sélébwé wélizyon nou, lavi épi twadisyon lèspwi nou. Yo ka sélébwé manjé nou épi mannyè pou fè manjé nou. Yo ka sélébwé fèsten nou; mannyè nou.
… An sosyété kwéyòl sé an mòdèl sosyété ki nèf épi diféwan. Konha, lè mwen tann moun ka éséyé konpawé Sentlisi épi Léwop, Afwik épi Azi, mwen ka di, “Doubout la. Ou ka konpawé fig épi dachin; pòt épi pòtjanm.”
… Sentlisyen ni an wézèvwa konnésans twadisyonèl ki byen popilè, ki yo toujou té ka sèvi épi yo ka kontiné ka sèvi an kondwit épi lèksplowasyon wisous ki byen wa adan péyi-a. Sa Ki fè ki, la ni mapipi an pwodòksyon machandiz kon chèbon, bwa, mèb, kannòt, chòdyè tè gwa; la ni mapipi plantè jaden, péchè épi dòktè wazyé. Épi Sentlisyen konnèt twavay ansanm; yo konnèt sousou, sosayti, koudmen.
… Lanng kwéyòl-la menm sé yon aspèk konnésans pèp-la. Pèp Sentlisi sèvi konnésans sala pou défann sé kolon-an détwi idantité nou lè sé kolon-an té ka éséyé fòsé pèp-la adòpté kilti léwopyen kon débann makak. Mé, jik an jou kon jòdi, la ni moun ka éséyé kwennen épi donté Sentlisyen, ka fè yo kwè yo pa sa éwisi si sé Kwéyòl yo ka palé; yo pa sa fè an lajan si sé Kwéyòl yo ka palé. Pou wézon sala, Sentlisyen pa sa menm wépwézanté konmin yo an kay konsit-la si yo pa ka palé Annglé. Sé sèlman moun ki ka palé Annglé ki lalwa ka bay pèmisyon pou asiz an kay konsit-la.
… Konha, apa di kwéyòl-la sé an lanng wézistans, kwéyòl-la sé an lanng sivivans (ki pèmèt nou pou viv). Sentlisyen sèvi lanng kwéyòl-la pou siviv sistenm kolon an. Mé, a menm di lè-a, lanng-la ni an difikilté. Anchay moun ka di, lanng-la pa ka ba nou tout zouti-a pou èkspliké kò nou mannyè nou vlé asou tout sijé. Yo ka di, Kwéyòl pa ni zouti pou fè nou èkspliké katjil filozòfik, katjil siyans, katjil ki pa pwatik mannyè nou vlé, èk sa ka tjenn nou dèyè. Sa sé yonn sé wézon-an mwen désidé palé an Kwéyòl òswè-a. Mwen té vlé démanti yo magwé mwen dakò la ni an chay twavay pou fèt asou sa toujou.
(MÒSO ADAN PAWÒL KI TE FÈT POU SÉLÉBWÉ JOUNÉ ÉMANSIPASYON AN SENT LISI -1/8/2010)